Πολιτισμοί της ορεινότητας:

Οι εθνοτικές ομάδες προσδιορίζονται κατά βάση από τις επαγγελματικές δραστηριότητες παρά από τις εθνοτικές καταβολές. Τα Βλαχοχώρια των Τζουμέρκων (Συρράκο, Καλαρρύτες, Ματσούκι, Βαθύπεδο, Παλαιοχώρι) συνιστούν μια πολιτισμική ενότητα συνδυάζοντας αφενός τα ιδιαίτερα εθνοτικά χαρακτηριστικά και αφετέρου το πλέγμα των οικονομικών και εμπορικών δραστηριοτήτων που τα ανέδειξαν κατά το παρελθόν. Η παρουσία των πληθυσμών αυτών εγγράφεται στο χώρο και το χρόνο μέσα από τα τοπωνύμια αλλά και τις εκδηλώσεις του εθιμικού και κοινωνικού βίου.

Ιστορικά η εγκατάσταση των βλαχόφωνων στην περιοχή των Τζουμέρκων ανάγεται στον 15ο αιώνα. Η κατάληψη των χειμερινών βοσκότοπων της Θεσσαλίας από τους Οθωμανούς οδήγησε στην εγκατάλειψη των περιοχών αυτών και στην δημιουργία των πρώτων οικισμών στην περιοχή των Τζουμέρκων. Μετά την κατάληψη και της Ηπείρου οι βλάχικοι πληθυσμοί των κοινοτήτων Ματσουκίου, Συρράκου και Καλαρρυτών συνθηκολόγησαν με τους Οθωμανούς (1480) οι οποίοι τους παραχώρησαν προνόμια λόγω της στρατηγικής θέσης των οικισμών. Οι κάτοικοι των περιοχών αυτών τέθηκαν υπό την προστασία της Βαλιδέ Σουλτάνας εξασφαλίζοντας προνομιακο φορολογικό καθεστώς. Κατά την διάρκεια του 18ου -19ου αιώνα οι κοινότητες αυτές θα σημειώσουν ιδιαίτερη ακμή, αναπτύσσοντας ένα οικονομικό σύστημα θεμελιωμένο στη σύζευξη της κτηνοτροφικής και βιοτεχνικής δραστηριότητας που βρίσκεται σε στενή σχέση και αλληλεξάρτηση με τα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Δύσης.

Τα υπόλοιπα 42 Τζουμερκοχώρια τα κατοικούν χωρικοί που ασχολούνται επίσης με την κτηνοτροφία και την συμπληρωματική γεωργία καθώς και με μια σειρά τεχνικών επαγγελμάτων με κυριότερο εκείνο του χτίστη.

Στον ίδιο γεωγραφικό χώρο συναντούμε και νομάδες κτηνοτρόφους (Σαρακατσάνους), οι οποίοι δεν διαθέτουν εδραίους οικισμούς αλλά τελούν υπό ένα καθεστώς διαρκούς μετακίνησης ανάμεσα στον κάμπο και το βουνό. Την εικόνα συμπληρώνουν οι ομάδες των περιπλανώμενων τεχνιτών και μουσικών εγκατεστημένων κατά βάση στις παρυφές των οικισμών για τους οποίους ωστόσο δεν διαθέτουμε αρκετές πληροφορίες ενώ εικάζεται ότι η εγκατάσταση τους δεν λάμβανε μακροχρόνια χαρακτηριστικά.